Morwa (Morus alba L.)

rys. Stanisław Spława-Neyman
Morwa - stołem jedwabnika
co jej liście szybko tyka!
Nić jedwabna się nie porwie
bo jest silna - dzięki morwie
(Wł. Ścisłowski)
Nazwy handlowe i regionalne
Morwa biała (Polska), Murier Blanc (Francja), Moral (Hiszpania), Wiesse Maulbeere, gemeiner Maulbeerbaum (Niemcy), White mulberry (Wielka Brytania), Gelso bianco (Włochy)
Oznaczenia botaniczne
- gromada - Angiospermathophyta (okrytozalążkowe)
- klasa - Dicotyledonopsida (dwuliścienne)
- rodzina - Moraceae (morowate)
- rodzaj - Morus (morwa)
- gatunek - Morus alba L. (morwa biała)

Morwa biała - pokrój całego drzewa
fot. Stanisław Spława-Neyman
Występowanie
Drzewo o wysokości do 15 m i pierśnicy 60-80 cm. Na świecie występuje 61 przedstawicieli rodziny Maraceae. Rośliny z rodzaju Morus to drzewa lub krzewy. Rosną głównie w strefie tropikalnej. Wszystkie rośliny tego rodzaju mają przewody z sokiem mlecznym. Znamy 12 gatunków Morus, z których w Polsce jest uprawiana prawie wyłącznie morwa biała.
Ojczyzną morwy białej jest obszar Chin, Japonii i Indii, gdzie jest jej zasięg naturalny. Na świecie uprawiana jest głównie ze względu na jej udział w hodowli jedwabników.
Drzewo rośnie szybko do wieku 40-50 lat, później dynamika wzrostu spada. Żyje 200-300 lat.
Charakterystyka
Drewno morwy charakteryzuje się wysokimi właściwościami technicznymi. Drewno ma budowę pierścieniowo-naczyniową z wyraźnie zróżnicowanym bielem i twardzielą. Biel wąski, żółtawo-biały o szerokości 2-5 przyrostów rocznych.Twardziel czerwono-brązowa do złocisto-brązowej. Przebieg przyrostów rocznych lekko falisty.
Cechy anatomiczne drewna: włókna drzewne o średnicy18-20 mm, promienie drzewne wysokości 30-40 komórek grubościennych,
- naczynia w drewnie wczesnym o średnicy 150-250-370 mm,
- w drewnie późnym o średnicy 16-20-90 mm.
Właściwości technologiczne: drewno ciężkie, twarde, bardzo trudno łupliwe. Oznacza się znaczną kurczliwością. Wykazuje tendencje do paczenia się i pękania. Obróbka skrawaniem trudna, można je jednak dosyć dobrze toczyć. Drewno ma po parzeniu właściwości giętne, dobrze się poleruje i szlifuje, można je lakierować i politurować. Drewno odporne na grzyby i owady. Trwałość w stanie suchym i mokrym duża, na wolnym powietrzu dość duża.
Drewno morwy pod względem właściwości fizyko-mechanicznych można porównać do drewna wiązów Ulmus sp.
Zastosowanie: drewno morwy jest wykorzystywane jako surowiec tartaczny, okleinowy i na cele opałowe (również na węgiel drzewny). W regionach południowej Europy drewno to jest często używane na paliki do winorośli. Drewno morwy jest wykorzystywane do wyrobu mebli, pięknych oklein i galanterii drzewnej. Jest stosowane jako materiał bednarski, na sprzęty gospodarskie, do wytwarzania kół do wozów. Ponadto stosowane jest w budownictwie wodnym, lądowym (kostka brukowa) oraz w produkcji celulozy.

Drewno morwy białej (Morus alba L.)
próbka z kolekcji ITD
fot. Stanisław Spława-Neyman
Morwa - pędy boczne i owocnik
fot. Stanisław Spława-Neyman
Różne
Najstarsza morwa biała w Polsce (wg Pacyniaka) rośnie w Sulechowie (woj.zielonogórskie). Ma ona 237 lat, obwód pnia 412 cm, pierśnicę 131 cm, a wysokość 18 m. Gatunek ten jest hodowany w Europie od XI-XII wieku.
Wykorzystanie drzew morwy do hodowli jedwabników, którego gąsiennice żerują na liściach tego drzewa, zgodnie z legendami chińskimi sięga 46 wieków, to jest do roku 2600 przed naszą erą. Źródła historyczne datują początek wykorzystania kokonów jedwabników, więc i drzew morwy na 30 wieków p.n.e. Późniejsza historia drogi morwy i jedwabników do Europy wiedzie przez Japonię, Persję, Bizancjum, Rzym i Francję. Ciekawostką jest fakt, że pierwsze papierowe pieniądze Chińczycy wykonali z kory i łyka morwy białej. W Polsce początek uprawy tego drzewa przypada na przełom XVIII i XIX w. (import jedwabiu znacznie wyprzedził uprawę morwy). Na szeroką skalę morwę w Polsce zaczęto uprawiać po 1918 r. Od 1924 r. jej duże uprawy na stałe związane są z Milanówkiem pod Warszawą, gdzie produkuje się jedwab naturalny. Pędy i liście morwy zawierają hormon wzrostu. Owoce morwy, małe niełupki otoczone zmięśniałymi okrywami okwiatu, tworzą podobny do jeżyny owoc złożony.
Są one jadalne, chociaż smaczniejsze są owoce morwy czarnej Morus nigra, rzadko występującej w Polsce. Rodzina Moraceae ma jeszcze innych pożytecznych przedstawicieli, jak na przykład Ficuscarica - figa jadalna.
Opracowanie:
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman
mgr inż. Zofia Owczarzak