Oliwka europejska (Olea europea L.)

Nazwy handlowe i regionalne

Oliwka, oliwka europejska (Polska), Arbre eternel, Olivier, Olivierd'Europe (Francja), Acebuche (Hiszpania), Feitun (Irak), Echter Ölbaum, Europaischer Ölbaum, Gemeiner Ölbaum, Ölivenbaum, Ölivenholz (Niemcy), Zeitum (Płn.Afryka), Olivastro (Włochy)

Oznaczenia botaniczne

rodzina - Oleaceae (oliwkowate)
rodzaj - Olea (oliwka)
gatunek - Olea europea L. (oliwka europejska)

Gatunki podobne

Olea europea var. sativa D.C., Olea lancifolia Moench, Olea verrucosa Raf.

Zespół drzew oliwki europejskiej 
fot. B. Gromadzka

Występowanie

Uprawa oliwki europejskiej, drzewa mającego bardzo małe wymagania glebowe koncentruje się nad Morzem Śródziemnym w Hiszpanii (ponad połowa produkcji światowej - ok. 300 mln drzew), Włoszech, Grecji, Francji, Algerii, Tunezji, Turcji, Afryce Zach.; dalej w Indiach, Japonii, USA (Kalifornia), Meksyku, Peru, Chile

Charakterystyka 

Drzewo do 12 m wysokości i średnicy do 50 cm, długowieczne. Pień do wysokości 3 m wolny od sęków; bardzo nieregularny, u drzew starych składający się z kilku oddzielnych pozrastanych części; stare pnie często dziuplaste; gałęzie drzewa zwisające, liście zimotrwałe, lancetowate, ciemnozielone z białym kutnerunkiem od spodu. Kwiaty drobne, białe, pachnące, zebrane w grona. Owocem jest pestkowiec podobny do śliwki (ok. 3,5 cm długości) latem zielony, w czasie dojrzewania purpurowo-czarny. Soczysty miąższ zawiera14-40% tłuszczu, niewielkie ilości białka i cukru, witaminy. Pień oliwki nieregularny, zwłaszcza w odziomku z guzami. Biel drewna wąski, szary do jasnożółtego; twardziel żółtobrązowa do ciemno-oliwkowobrązowej; strefy przyrostów rocznych nieregularne; drewno rozpierzchłonaczyniowe; naczynia małe, uszeregowane w grupach promieniowych, okiem nieuzbrojonym widoczne jako drobne, jasne punkty; promienie rdzeniowe niewidoczne gołym okiem; plamek rdzeniowych nie posiada; miękisz przyobwodowy tzn. w postaci wąskiego obrzeża na granicy przyrostu rocznego; przebieg włókien nieregularny.

 Oliwka europejska 
Guzy charakterystyczne dla pnia oliwki
fot. Stanisław Spława-Neyman

Cechy anatomiczne: gatunek rozpierzchłonaczyniowy, naczynia usytuowane promieniowo: średnica naczyń < 0,07 mm, liczba naczyń na 1 mm2 > 40, jamki o średnicy 0,005 mm, włókna drzewne: długość włókien 1,9 - 2,0 mm, średnica włókien 0,02 ą 0,01 mm, promienie rdzeniowe: szerokość 0,04 mm, wysokość 0,21 mm, promienie rdzeniowe 2-rzędowe do 10 komórek wysokości

Właściwości fizyczne: gęstość w stanie suchym - 852 kg/m3 , przy wilg. 12% - 933 kg/m3, skurcz: w kierunku promieniowym 5,3%, w kierunku stycznym 9,3%, objętościowy14,6%

Właściwości mechaniczno-techniczne: wytrzymałość na ściskanie 
w poprzek włókien: promieniowo 8,3 MPa, stycznie 10,2 MPa,  wytrzymałość na ściskanie wzdł. włókien 45,1 MPa, opór na ściskanie: promieniowe 14,9 MPa,  stycznie 18,5 MPa, wytrzymałość na ścinanie: promieniowo 17,0 MPa, stycznie 17,2 MPa, twardość Brinella wzdł. włókien 6,91 kG/mm2, w poprzek włókien 5,45 kG/mm2; współczynnik jakości wytrzymałościowej przy ściskaniu wzdł. włókien 4,8 km, wytrzym. na ścinanie spoiny klejowej (klej fenolowo-formaldehydowy)10,9 MPa

Właściwości chemiczne: substancje rozpuszczalne: w zimnej wodzie 20°C - 13,6% suchego drewna, w gorącej wodzie 100°C - 18,0% suchego drewna; substancje rozpuszczalne w:  roztworze 1% NaOH - 30,7% suchego drewna, w roztworze 10% KOH - 40,3% suchego drewna, mieszaninie alkohol.-benzen. - 12,3% suchego drewna; zawartość celulozy wg Kirschera-Hoffera - 41,6% suchego drewna; zawartość ligniny - 23,2% suchego drewna; zawartość popiołu - 0,5% suchego drewna; zawartość krzemionki - 4,05% masy popiołu, 0,02% masy drewna 

Obróbka mechaniczna: dobra, wszystkimi rodzajami narzędzi, zwłaszcza obróbka skrawaniem; drewno dość trudno łupliwe

Suszenie: przy suszeniu skłonność do pęknięć czołowych; małokurczliwe 

Wykańczanie powierzchni: drewno łatwe do polerowania

Trwałość: według Korzeniowskiego i Galewskiego: w stanie suchym trwałość średnia, na wolnym powietrzu - niewielka; wg Gottwalda: drewno odporne na warunki atmosferyczne

Zastosowanie: wyroby galanteryjne toczone i frezowane, wyroby snycerskie, rzeźby, elementy maszyn

Przekrój poprzeczny pnia oliwki europejskiej
fot. Stanisław Spława-Neyman

Różne

W Starożytności, zwłaszcza w Azji Mniejszej drzewa i gaje oliwne były otoczone szczególną czcią, a gałązka oliwna stanowiła symbol pokoju. Drzewo szczególnie związane z chrześcijaństwem, często przytaczane w Starym i Nowym Testamencie. Drzewo uprawiane od 4 tysięcy lat.
Drzewo oliwne wymieniają Sanderman i Baarghoorn jako prawdopodobnie toksyczne, zawierające glikozydy. Około 80% światowych zbiorów oliwek przeznacza się do wytłaczania oliwy. Oliwa rafinowana bywa nazywana oliwą nicejską,10% oliwek spożywa się na zielono (te zawierają glikozyd), bądź dojrzewa- ciemnofioletowe, które są pozbawione gorzkiego glikozydu; owoce kisi się i soli. Wg Wagenfuhra drzewo oliwne żyje do 800 lat.

Opracowanie: 
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman 
mgr inż. Zofia Owczarzak