Platan (Platanus occidentalis L.)

Parkową aleję przyozdabia platan
bardzo cienka kora jego pień oplata
i łuszczy się płatami - powiedz więc platanie,
może ci gorąco, więc zmieniasz ubranie?

(Wł. Ścisłowski)

Występowanie

Platan jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, za wyjątkiem regionów północnych i północno-wschodnich. Preferuje grunty głębokie, bogate w składniki odżywcze.

Charakterystyka

Drzewo wysokie, osiągające wielkość do 30 m i średnicę do 120 cm. Pień ma dobrze wykształcony i do wysokości ok. 8 m wolny od gałęzi. Biel i twardziel nie są ostro odgraniczone. Biel nie jest zybt szeroki i tylko nieco jaśniejszy od twardzieli, która jest barwy czerwonawej do jasnobrunatnej. Struktura drewna jest prostowłóknista, niekiedy falista; budowa bardzo drobna i równomierna; strefy przyrostu (słoje roczne) są wyraźne.

Obróbka mechaniczna: dość dobra wszystkimi rodzajami narzędzi; obróbka skrawaniem - dobra; drewno odpowiednie na wyroby toczone.

Suszenie: średnio dobre; wykazuje skłonności do paczenia i pękania.

Sklejanie: średnio dobre; przy okleinowaniu dość często dochodzi do powstawania "przebić" klejowych.

Wykańczanie powierzchni: dobre.

Wady: krzywizny, niecylindryczność, widlastość, pęknięcia mrozowe, zgnilizna, chodniki owadzie.

Trwałość: niewielka; podatne na zaatakowanie przez grzyby i owady; nie odporne na zmiany warunków atmosferycznych; szybko butwiejące.

Zastosowanie: na okleiny skrawane płasko, na warstwy zewnętrzne sklejek, do produkcj imebli i okładzin; jako drewno konstrukcyjne średnich wymagań w zabudowie wewnętrznej; drewno specjalne na sprzęt sportowy, instrumenty muzyczne, walce młynarskie; w przemyśle celulozowo-papierniczym; na intarsje; na przedmioty toczone.

Cechy anatomiczne: włókna: o nieregularnym rozmieszczeniu - libriform i cewki włókniste; długość włók.: 960-1600-2250 mm; udział włókien:ok. 31 %;
przebieg włókien: prosty; grubościerność: 0,76; naczynia: gatunek rozpierzchłonaczyniowy; naczynia pojedyncze, rzadko parami lub w grupach;
średnica naczyń: 30-75-105 mm, małe; udział naczyń: ok. 29%; zawartość naczyń: pojedyncze wcistki.

Właściwości fizyczne: gęstość: przy wilg. 0%: 380-580-650 kg/m3; przy wilg. 12-15%: 420-620-680 kg/m3; w stanie świeżym: 820-832-850 kg/m3; skurcz: w kier. podłużnym: 0,5%; w kier. promieniowym: ok. 4,5%; w kier. stycznym: ok. 8,7%;
objętościowy: ok. 13,7%

Właściwości mechaniczne: wytrzymałość na zgin. stat.: 700-990-1070 MPa;
moduł sprężyst. przy zgin. stat. E: 860-10500-12700 MPa; wytrzym. na ściskanie: 44-46-52 MPa; wytrzym. na ścinanie: 10-12,5 MPa; udarność: 3,8-7,0-12,7 J/cm2;
twardość Brinella II: 44-46-52 MPa; twardość Brinella ^: 17-21-24 MPa.

Różne

Najstarszy platan wschodni rośnie na wyspie Kos u wybrzeży tureckich. Jego wiek oceniany jest na 200 lat. Najstarszy w Polsce przedstawiciel tej rodziny - platan klonolistny (Platanus x acerifolia) - mieszaniec platana wschodniego z zachodnim - rośnie w miejscowości Chojna woj. szczecińskie. Jego wiek wynosi 268 lat, pierśnica 302 cm, a wysokość 33 m. Korona tego drzewa ma średnicę 38 m. Gatunek ten wykazuje wyjątkową odporność na dymy, pyły i chemiczne zanieczyszczenia powietrza, dlatego sadzony jest w miastach przy ulicach, w parkach i ogrodach. W Paryżu i innych miastach Francji występuje platan bardzo często. Aby uformował się wysoki, cylindryczny pień, a również dla ochrony przed zniszczeniem (pojazdy, ludzie) we wszystkich większych miastach jest platan owijany taśmami do wysokości 2-3 metrów. Drzewo to ma bowiem tendencję do rozgałęziania się nisko, co w warunkach miejskich jest niekorzystne. Słynne Champs Elysees są obecnie na nowo obsadzane młodymi platanami (ca 20 lat).

Opracowanie:
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman
mgr inż. Zofia Owczarzak