Sosna czarna (Pinus nigra L.)

Czasami nad morzem, czasem w polu rośnie -
szaroczarną korę widzisz na tej sośnie.
Długie jej igiełki ciepło słońca chłoną,
więc chociaż jest czarna, przyszłość ma zieloną!

(Wł. Ścisłowski)

Występowanie

Gatunek bardzo zmienny, wytworzył szereg odmian. Na podstawie cech budowy igieł wyróżnia się obecnie 5 podgatunków:

Pinus nigra subsp.(Pinus nigra var. austriaca) - występująca w Austrii, środk. Włoszech, Grecji i Jugosławii (jest to jednocześnie najcenniejsza i najczęściej występująca na terenie Polski odmiana),
Pinus nigra subsp. salzmanii - w Pirenejach i Hiszpanii,
Pinus nigra subsp. laricio - na Korsyce, Sycylii i w Kalabrii,
Pinus nigra subsp. dalmatica - na zach. wybrzeżu i wyspach byłej Jugosławii,
Pinus nigra subsp. pallasiana - na Płw. Bałkańskim, na Krymie iw Płd. Karpatach.
Rośnie głównie w rejonach górzystych do wys. 1500 m n.p.m. Występuje też w Norwegii i we Francji, gdzie uprawiana jest w dużych drzewostanach.

Charakterystyka

Drzewo osiąga wysokość do 25 m (niektórzy autorzy podają nawet do 50 m) i średnicę do ok. 50 cm. Kora czarnopopielata, łuszcząca się, z wiekiem głęboko spękana. Biel i twardziel dobrze odgraniczone. Biel nieco szerszy niż u sosny zwyczajnej, stanowiący połowę do 2/3 promienia pnia. Twardziel czerwonawo-brunatna. Przewody żywiczne bardzo liczne. Drzewo wykorzystywane jest w Austrii głównie dla pozyskiwania żywicy.
Struktura drewna grubowłóknista. Ogólnie drewno o dobrych właściwościach technicznych, nieco przeżywiczone, trwałe, podobne w tym względzie do drewna modrzewia. Drewno pozwala się dobrze suszyć, jest mało kurczliwe. W swoich właściwościach podobne do drewna modrzewia. Ze względu na wysoką zawartość żywicy jest trwałe i odporne na warunki atmosferyczne. Biel mniej podatny na zaatakowanie przez siniznę niż biel sosny zwyczajnej.
Poza tym pod wieloma względami drewno zbliżone do drewna sosny zwyczajnej.
Obróbka utrudniona z uwagi na wycieki żywicy. Struganie i sklejanie dobre. Połączenia na gwoździe i śruby - bardzo trwałe. Lakiery i farby na ogół dobrze przyjmowane. Gęstość przy wilgotności 15% ok. 680 kg/m3.

Zastosowanie: austriacka sosna czarna może być stosowana do tych samych celów co modrzew i sosna zwyczajna, tzn. w ciesielstwie, na stolarkę drzwi i okien, okiennice; w budownictwie wodnym, do budowy śluz, ścian uszczelniających wodnych, kręgów studziennych; w przemyśle papierniczym, na kopalniaki.

Pinus pinaster Ait. - sosna nadmorska

Nazwy handlowe i regionalne
Sosna nadmorska, sosna wydmowa (Polska), Pin martime, Pin des Landes (Francja), Pino bravo, Pino rodeno (Hiszpania), Seekiefer, Strandkiefer, Sternkiefer (Niemcy), Gewoon den, Mannetje Danne Boom (Afr. Płd.), Maritime pine, Pinaster (Wielka Brytania), Pino maritimo, Pinastro (Włochy), Deniz cum fistik ag (Turcja)

Występowanie

Rośnie głównie w zachodniej części basenu M. Śródziemnego oraz w południowej Europie na glebach wapiennych i piaszczystych. Także na Korsyce, w Hiszpanii, Portugalii i w Algierii. Hodowana w zachodniej Francji (Departament Landes)i na południe od Bordeaux.

Charakterystyka

Rośnie dość szybko, osiągając wysokość do 36 m i średnicę do 120 cm. Kora ciemnozielona, do czerwonawo-szarej, drzewo bardzo przypomina sosnę pospolitą. Biel i twardziel ostro odgraniczone. Biel szeroki i prawie biały, twardziel czerwonawa do ciemnoczerwonej. Przyrosty roczne bardzo wyraźne. Przewody żywiczne bardzo liczne i duże, w twardzieli widoczne jako czerwonawe kreseczki. Drewno to we Francji z uwagi na bardzo dużą zawartość żywicy użytkowane jest głównie pod kątem jej pozyskania. Drewno świeże ma mocny zapach terpentyny, w stanie suchym jest bez zapachu.

Drewno drzew żywicznych jest wskutek wolniejszego wzrostu twardsze i trwalsze (małe przyrosty roczne). Struktura drewna równomierna, gładka i drobna oraz prostowłóknista. Suszenie przebiega szybko, bez tendencji do pękania i paczenia. Jednak w strefie sęków występuje duża skłonnoć do pękania. Właciwości mechaniczne - w zasadzie podobne do drewna sosny zwyczajnej. Sosna wydmowa jest jednak nieco lżejsza, kurczy się niewiele i jest odporna na warunki atmosferyczne. Biel wprawdzie podatny na zaatakowanie przez siniznę, ale pozwala się łatwo i skutecznie impregnować, twardziel nie daje się impregnować.
Obróbka wszystkimi typami narzędzi - dobra. Drewno pozwala na uzyskanie gładkich powierzchni po obróbce struganiem, dobrze przyjmuje lakiery, farby i kleje, jednak wycieki żywicy są zjawiskiem niekorzystnym. Połączenia na gwoździe i śruby - trwałe. Gęstość przy wilg. 15% ok. 550kg/m3
.

Zastosowanie: praktycznie do tych samych celów co pozostałe gatunki sosen: jako drewno budowlane i konstrukcyjne na cele zewnętrzne i do wnętrz; na stolarkę budowlaną, parkiety, podłogi; podkłady kolejowe, skrzynki, kopalniaki; w przemyśle papierniczym.

Różne

Austriacy są dumni z sosny czarnej i chętnie używają nazwy Pinus laricioaustriaca. Gatunek to szczególny. Sosna ta ma dwie igły długości 8-15 cm, okres ich trwania na krótkopędach - 4 lata (czasem więcej). Gatunek odporny na zanieczyszczenia przemysłowe. W Wiedniu niedaleko Hof 'u (zamek) rosną w środku miasta stare, parasolowate sosny czarne i mają się dobrze. Gatunek dożywa dość długiego wieku - w Lasku Wiedeńskim rosną egzemplarze 600-letnie o prawie 7-metrowym obwodzie.
Na południu Europy gatunek ten wraz z sosną nadmorską sadzi się dla ochrony przed wiatrami na wydmach. Próby Instytutu Dendrologii w Kórniku wykazały dużą odporność na zanieczyszczenia przemysłowe z fabryki nawozów fosforowych i kwasu siarkowego.
Projekty Norm Europejskich dotyczące kwalifikacji jakościowej Część2 SOSNY pr EN/175.4302/ podają cztery gatunki sosen jako mające znaczeniew Europie. Są to:

Pinus radiata (Pinus montereyi),
Pinus pinaster (Pinus maritima),
Pinus sylvestris,
Pinus nigra.

Z tych sosen, dwa pierwsze są ciepłolubne. Rosną w USA, Afryce i Australii (P. radiata) i w Basenie Morza Śródziemnego (P. pinaster). Dwa pozostałe gatunki mają szerokie możliwości wzrostu w klimatach od ciepłych do bardzo surowych.

Opracowanie:
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman
mgr inż. Zofia Owczarzak